Deze week is onze Spraakmaker van de Week Marieke Lucas Rijneveld. De schrijver (29) trok zich terug als vertaler van Amanda Gormans The hill we climb nadat er ophef was ontstaan over die aanstelling.
Vanaf het moment dat Amanda Gorman grote indruk maakte met haar gedicht tijdens de inauguratie van Joe Biden, werd er wereldwijd gevochten om de vertaalrechten. In ons land werd die strijd gewonnen door Uitgeverij Meulenhoff en zij zagen in de alom geprezen Marieke Lucas Rijneveld de gedroomde vertaler.
De schrijver en dichter won vorig jaar de prestigieuze International Booker Prize en werd afgelopen week nog genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs. Niemand zal het talent van Marieke Lucas betwijfelen, toch ontstond er grote ophef.
Want is het wel gepast om een witte auteur het werk van een zwarte schrijver te laten vertalen? En dan specifiek poëzie waarin discriminatie, racisme en de identiteit van een jonge, zwarte vrouw centraal staat. Waarom is er niet gekozen voor een goede, tweetalige, zwarte dichteres? Dat Marieke Lucas in een eerder interview aangaf slecht Engels te spreken, maakte deze keuze alleen nog maar onbegrijpelijker.
Meulenhoff verdedigde zich door te zeggen dat Gorman en haar team zélf hadden ingestemd met de keuze voor Marieke Lucas. De Amerikaanse wilde iemand die een persoonlijke verwantschap voelde met haar werk, stijl en toon en was volgens de uitgeverij meteen positief over de Nederlandse schrijver. Marieke Lucas trok zich de kritiek aan en besloot de opdracht terug te geven. Of ook Meulenhoff de kritiek ter harte heeft genomen, is onbekend. De uitgeverij wil verder niet reageren.
Wat vindt Marieke Lucas Rijneveld zelf?
‘Ik beschouwde het als een geweldige en eervolle opdracht om het inauguratiegedicht van Amanda Gorman over te zetten naar het Nederlands. Ik ben geschrokken van de ophef en ik heb begrip voor de mensen die zich gekwetst voelen door de keuze van Meulenhoff om mij te vragen.’
‘Ik had me met alle liefde gestort op het vertalen van Amanda’s werk, waarbij ik het als grootste taak zag om haar kracht, toon en stijl overeind te houden. Maar realiseer me echter goed dat ik in de positie ben om zo te denken en te voelen, waar velen dat niet zijn.’
Wat vinden anderen?
Ebru Umar, columnist
‘Deze hele ophef rondom Marieke Lucas Rijneveld is onderdeel van iets wat al langer heerst in Nederland: de cancelcultuur. Zodra iemand iets doet of zegt wat niet bevalt, wordt er van alles gedaan om diegene te neutraliseren. Ik weet zelf hoe dat is en hoe moeilijk het is om je rug recht te houden, dus ik heb met Marieke Lucas te doen.’
‘Door de opdracht terug te geven, gaat ze echter mee in de cultus van begrip en tolerantie voor iedereen en het niemand willen kwetsen. Maar dat kan niet: in de grotemensenwereld worden er altijd mensen gekwetst. Als jij iets beter kunt dan een ander, hoef je je daar niet voor te schamen. Zwart zijn is immers geen verdienste.’
‘Bij zo’n vertaling is je afkomst totaal niet van belang. Het enige wat ertoe doet, is taalbeheersing en talent. En talent is niet iets wat gecanceld mag worden. Ik was heel benieuwd naar Marieke Lucas’ werk, maar wie het nu ook vertaalt: het zal me aan mijn reet roesten. Ik denk dat ze Sylvana of Akwasi moeten vragen, dan ben je van het gezeik af. Maar dan weet je ook zeker dat niemand dat boek koopt.’
Ebissé Rouw, co-founder Dipsaus Podcast en redacteur Uitgeverij Pluim
‘Het gaat er niet om dat je als wit persoon het werk van zwarte mensen niet zou mogen vertalen, dat heeft helemaal niemand gezegd. Het gaat om de context. Dat Amanda Gorman gekozen werd om tijdens de inauguratie te dichten, was echt een big deal. Dat betekende zo veel voor de gemeenschap. Die symboliek had doorgetrokken kunnen worden in Nederland door iemand van haar kaliber aan de vertaalopdracht te koppelen.’
‘Het is tijd voor een open en eerlijk debat, want waarom geven uitgevers wel duizenden en soms miljoenen euro’s uit aan vertalingen van zwarte buitenlandse auteurs, maar zijn ze niet bereid te investeren in schrijvers van kleur van eigen bodem? De discussie rond Marieke Lucas is niet één incident, maar een veel breder probleem.’
Thomas Vaessens, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde
‘Marieke Lucas is geen vertaler, dus de keuze voor haar vind ik allesbehalve logisch. Vertalen is een vak en ik vind het vreemd dat dat in deze discussie geen rol speelt. Er wordt nu gedaan alsof iedereen kan vertalen, als die persoon zich maar goed kan identificeren met de schrijver. Onzin: er zijn in de geschiedenis heel veel goede vertalingen gemaakt door mensen die geen enkele overeenkomst hadden met de auteur.’
‘De keuze voor Marieke Lucas is, denk ik, gemaakt vanuit het idee dat iemand goed begrijpt hoe het is om tot een minderheidsgroep te behoren (Marieke Lucas identificeert zich als non-binair. red.). Ik vind dat nogal ver doorgedreven identiteitspolitiek. Vertalen is een professie, geen identiteitskwestie.’
Lees ook:
Vrouw van de week Gya: ‘Als vroeger Hanky panky Shanghai werd gezongen, voelde ik me ongemakkelijk’
Janneke van Heugten, expert gender, media en stereotype
‘Er is sprake van een onbewuste vanzelfsprekendheid om bij prestigieuze klussen voor witte mensen te kiezen. Het is niet: waarom mag een witte vrouw dit niet doen? Maar: waarom is er niet aan een zwarte vrouw gedacht? Dat is een hardnekkig probleem. Amanda’s team zocht specifiek een vertaler die een heel persoonlijke verwantschap voelde met haar werk, maar zelfs met die wetenschap was het nog niet vanzelfsprekend om een zwarte vrouw te kiezen.’
‘Dat legt een onbewust beslisproces bloot waarbij gelijkheid ver te zoeken is. En dat wordt gebagatelliseerd door te zeggen: maar het gaat toch om deskundigheid en kwaliteit? Daarmee ga je voorbij aan het feit dat we in een systeem leven waarin niet iedereen dezelfde kansen krijgt. Daarom vond ik die reactie van Meulenhoff ook zo pijnlijk.’
‘Het was eerlijker en krachtiger geweest als ze hadden gezegd: we hebben een verkeerde inschatting gemaakt, we hebben blinde vlekken en we moeten op zoek naar uitbreiding van ons netwerk. Als je echt om kwaliteit geeft, zorg je ervoor dat je netwerk een realistische afspiegeling is van de maatschappij.’
Op de hoogte blijven van onze leukste artikelen en winacties? Schrijf je in voor de VIVA-nieuwsbrief
Onder redactie van Michelle Wolfkamp
Het bericht Spraakmaker van de Week Marieke Lucas Rijneveld: ‘Ik beschouwde het als een eervolle opdracht’ verscheen eerst op V!VA - Niets te verbergen.